I. WSTĘP

Za nami kolejny rok formacyjny Duszpasterstwa Przedsiębiorców Talent. W czasie 12 ostatnich miesięcy pochyliliśmy się nad fundamentalnymi pytaniami o poszukiwanie własnej drogi i powołania w biznesie. Zmierzyliśmy się również z wielopłaszczyznowym tematem relacji pomiędzy nestorem a sukcesorem oraz wpływu sukcesji na relacje rodzinne. Szukaliśmy również metod na podniesienie się po porażce oraz kryzysach w biznesie, w szczególności w firmie rodzinnej.

Każdy z miesięcznych tematów stanowił jednocześnie wezwanie do podjęcia konkretnego działania dotyczącego życia biznesowego, rodzinnego lub postawy wewnętrznej. Stąd też, poniżej przedstawiam opracowanie, w którym przybliżam tematykę dwóch instytucji prawnych, które mogą stanowić pomocne narzędzie przy przeprowadzeniu wielopokoleniowej i skutecznej sukcesji w firmie rodzinnej.

II. ZARZĄD SUKCESYJNY

Rozwiązanie wprowadzone do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw.
Ustawa o zarządzie sukcesyjnym reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEiDG, zaś najważniejszym celem tego rozwiązania jest ochrona przedsiębiorstw prowadzonych w formie JDG przed ustaniem ich bytu prawnego w momencie śmierci przedsiębiorcy.

Przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, a także wspólnik spółki cywilnej jest uprawniony, aby za życia ustanowić zarząd sukcesyjny nad swoim przedsiębiorstwem. Zarząd sukcesyjny jest co prawda jedynie rozwiązaniem tymczasowym, bowiem może trwać do dwóch lat po śmierci przedsiębiorcy (z ważnych powodów sąd może przedłużyć ten okres do lat pięciu), jednak istotną zaletą tego rozwiązania jest znaczne zmniejszenie ryzyka biznesowego dla przedsiębiorcy i jego rodziny.

Zarządca sukcesyjny jest osobą, która po śmierci przedsiębiorcy zapewnia bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstwa i zarządza nim do czasu zakończenia formalności spadkowych. W dużym uproszczeniu przedsiębiorstwo w spadku powstaje w momencie śmierci przedsiębiorcy i funkcjonuje do momentu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.
W sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku zarządca sukcesyjny posługuje się dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodaniem oznaczenia „w spadku”.

Zarząd sukcesyjny obejmuje zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca sukcesyjny podejmuje samodzielne decyzje w ramach zwykłego zarządu przedsiębiorstwem, zaś zobowiązany jest do uzyskania zgody właścicieli przedsiębiorstwa w spadku w sprawach przekraczających zwykły zarząd (przykładowo sprzedaż istotnych składników przedsiębiorstwa). Co istotne, w przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego, zarząd spadkiem sprawowany przez kuratora spadku albo wykonawcę testamentu nie obejmuje przedsiębiorstwa w spadku.

Jednym z najważniejszych atutów wynikających z zarządu sukcesyjnego jest możliwość wykonywania koncesji, zezwoleń, licencji oraz pozwoleń związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Jako niewątpliwą korzyść płynącą z zastosowania tego rozwiązania należy również wskazać fakt, iż jest to narzędzie prawne, które pozwala na płynne wykonywanie zobowiązań, realizacji umów z kontrahentami oraz umów z pracownikami, nawet w wypadku, w którym formalności związane z przejęciem przedsiębiorstwa przez spadkobierców zmarłego skutkują długotrwałym postępowaniem. Jednocześnie co do zasady przedsiębiorstwo w spadku kontynuuje rozliczenia podatkowe, których dokonywał zmarły przedsiębiorca.

III. FUNDACJA RODZINNA

Rozwiązanie wprowadzone do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna jest osobą prawną tworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów fundacji oraz spełniania świadczeń na rzecz jej beneficjentów, a więc jest rozwiązaniem, które oferuje możliwość zaplanowania kompleksowej sukcesji, umożliwiając kumulację rodzinnego kapitału, a jednocześnie zabezpieczając majątek rodzinny na przyszłość.
Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie, zaś do powstania fundacji rodzinnej jest wymagane m.in. wniesienie do fundacji rodzinnej mienia na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 000 zł.
Beneficjentem fundacji rodzinnej może zostać osoba fizyczna lub organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. W praktyce, najczęściej beneficjentami fundacji rodzinnej są członkowie rodziny fundatora. Przykładowo w statucie zawrzeć można postanowienie, zgodnie z którym beneficjentami fundacji rodzinnej będą zstępni fundatora (tj. jego dzieci, wnuki itd.). Co ważne, beneficjentem fundacji rodzinnej może być także sam fundator.

Fundacja rodzinna cechuje się odrębnością majątkową od fundatora oraz co do zasady odpowiada za zobowiązania fundatora tylko do wysokości wniesionego mienia. Fundacja rodzinna pozwala na formalne odseparowanie biznesu i rodziny, ponieważ majątek rodzinny staje się własnością fundacji rodzinnej.
Fundacja rodzinna działa poprzez zarząd, jednocześnie może podlegać wewnętrznemu nadzorowi rady nadzorczej. Beneficjenci wskazani w statucie fundacji tworzą zgromadzenie beneficjentów, które w pewnym zakresie przypomina walne zgromadzenie spółki akcyjnej, czy też zgromadzenie wspólników w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. W konsekwencji członkowie rodziny fundatora mogą mieć wpływ na kluczowe kwestie związane z działalnością fundacji rodzinnej w perspektywie wielu lat.

Fundacja rodzinna daje możliwość gromadzenia majątku rodzinnego bez obaw przed jego rozdrobnieniem. Majątek wprowadzony do fundacji przez fundatora nie trafia do masy spadkowej, co do zasady nie wlicza się do podstawy obliczenia zachowku, zaś spadkobiercy mogą z niego korzystać jako beneficjenci fundacji w sposób określony przez jej statut.

Fundacja rodzinna oferuje jednocześnie narzędzia umożliwiające systematyczne pomnażanie majątku rodzinnego, bowiem może prowadzić ona działalność gospodarczą polegającą m.in. na najmie, dzierżawie lub udostępnianiu na innej podstawie mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem, przystępowaniu i uczestnictwie w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze, udzielaniu wybranym podmiotom pożyczek lub prowadzeniu przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.

Fundacja rodzinna co do zasady oferuje możliwość korzystania z licznych preferencji i zwolnień podatkowych, m.in. jest objęta zwolnieniem podmiotowym z podatku dochodowego (pod warunkiem prowadzenia dozwolonego rodzaju działalności gospodarczej). Fundacja rodzinna analogicznie jak w przypadku estońskiego CITu, płaci podatek dopiero w momencie wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów (15% CIT). Jednocześnie domyślnie świadczenia otrzymywane przez beneficjentów podlegają PIT w wysokości 15% podstawy opodatkowania. Niemniej jednak, beneficjenci fundacji rodzinnej będący członkami najbliższej rodziny fundatora (tzw. „zerowa grupa podatkowa” w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn) podlegają zwolnieniu z podatku dochodowego oraz nie płacą podatku od spadków i darowizn.
Podsumowując fundacja rodzinna, jest rozwiązaniem umożliwiającym zaplanowanie sukcesji w perspektywie wielu pokoleń, ochronę kapitału rodzinnego przed rozdrobnieniem i umożliwienie jego akumulacji, rozdzielanie zysków z majątku rodzinnego zgodnie z mechanizmem ustalonym przez fundatora. W konsekwencji stanowi ona narzędzie pomocne z perspektywy budowania wielopokoleniowych rodzinnych firm.

IV. PODSUMOWANIE

Niewątpliwie sukcesja w firmie rodzinnej stanowi złożony temat. Powyższe omówienie w sposób oczywisty nie wyczerpuje całości problematyki zarządu sukcesyjnego oraz fundacji rodzinnej, czy też szerzej, prawnych aspektów w planowaniu procesu sukcesji w firmie rodzinnej. Należy podkreślić, iż przypadek każdego przedsiębiorstwa jest odmienny, nie ma dwóch takich samych stanów faktycznych. W konsekwencji zasadnym jest, aby wszelkie kroki podejmowane celem zabezpieczenia majątku rodzinnego oraz przekazania przedsiębiorstwa następnym pokoleniom konsultowane były z ekspertami w dziedzinie prawa, stąd zachęcam do korzystania z pomocy prawnej specjalistów zawczasu, a nie tylko w obliczu sytuacji kryzysowej. Rolą niniejszego opracowania jest zachęcenie do szerszego spojrzenia na tematykę sukcesji w przedsiębiorstwie oraz sprowokowanie czytelnika do podjęcia rachunku sumienia przedsiębiorcy, w którym oceni przed samym sobą na ile kończący się rok formacyjny Duszpasterstwa Przedsiębiorców Talent zaowocował podjęciem konkretnych kroków i działań prowadzących ku zaplanowaniu sukcesji w firmie rodzinnej, umożliwiając zabezpieczenie i pomnażanie rodzinnego majątku na pokolenia.

r.pr. Michał Zawadzki
Duszpasterstwo Przedsiębiorców Talent w Łodzi
r.pr.michal.zawadzki@gmail.com
https://www.linkedin.com/in/rpr-michal-zawadzki/