TEMAT MIESIĄCA

Prywatność, zróżnicowanie, dalekowzroczność,

czyli pochwała gospodarki rynkowej

Bohaterowie przypowieści żyją i działają w określonych warunkach politycznych, społecznych i gospodarczych. Były one na tyle dogodne, że umożliwiały posiadanie własności, dysponowanie nią i inwestowanie. Gdyby otoczenie nie sprzyjało sługom, nie mogliby skutecznie pomnożyć otrzymanych talentów. Dziś, to gospodarka rynkowa jest przyjazną przestrzenią realizowania dobra na rzecz każdego człowieka.

Boże Duchu Święty,
z Twojego polecenia Objawienie
zostało spisane dla nas ludzi.
Oświeć mój rozum i napełnij moje serce,
abym przy tym czytaniu
dobrze zrozumiał Twoją prawdę
i abym nauczył się goręcej Cię kochać,
wierniej Ci służyć.
Przez Chrystusa Pana naszego. Amen.

Ewangelia według św. Mateusza 20,1-16

Albowiem królestwo niebieskie podobne jest do gospodarza, który wyszedł wczesnym rankiem, aby nająć robotników do swej winnicy. Umówił się z robotnikami o denara za dzień i posłał ich do winnicy. Gdy wyszedł około godziny trzeciej, zobaczył innych, stojących na rynku bezczynnie, i rzekł do nich: „Idźcie i wy do mojej winnicy, a co będzie słuszne, dam wam”. Oni poszli. Wyszedłszy ponownie około godziny szóstej i dziewiątej, tak samo uczynił. Gdy wyszedł około godziny jedenastej, spotkał innych stojących i zapytał ich: „Czemu tu stoicie cały dzień bezczynnie?” Odpowiedzieli mu: „Bo nas nikt nie najął”. Rzekł im: „Idźcie i wy do winnicy!”

A gdy nadszedł wieczór, rzekł właściciel winnicy do swego rządcy: „Zwołaj robotników i wypłać im należność, począwszy od ostatnich aż do pierwszych!” Przyszli najęci około jedenastej godziny i otrzymali po denarze. Gdy więc przyszli pierwsi, myśleli, że więcej dostaną; lecz i oni otrzymali po denarze. Wziąwszy go, szemrali przeciw gospodarzowi, mówiąc: „Ci ostatni jedną godzinę pracowali, a zrównałeś ich z nami, którzyśmy znosili ciężar dnia i spiekoty”. Na to odrzekł jednemu z nich: „Przyjacielu, nie czynię ci krzywdy; czy nie o denara umówiłeś się ze mną? Weź, co twoje i odejdź! Chcę też i temu ostatniemu dać tak samo jak tobie. Czy mi nie wolno uczynić ze swoim, co chcę? Czy na to złym okiem patrzysz, że ja jestem dobry?” Tak ostatni będą pierwszymi, a pierwsi ostatnimi.

• Kilka minut refleksji.
• Podziel się z innymi tym, co Bóg w tym tekście mówi do Ciebie.

1. Wprowadzenie.

Pod koniec XIX i na progu XX w. pojawiło się zagadnienie tzw. walki klas, czyli kapitału (utożsamianego z przedsiębiorcami) przeciwko pracy (utożsamianej z robotnikami). Wielka nieuczciwość ideologów ówczesnego czasu sprowadziła na ludzkość niepowetowane straty, podniecając strony do sporu. Odmiennie w kwestii rzekomej walki wypowiedział się Papież Leon XIII, publikując encyklikę Rerum novarum:

Socjaliści, wznieciwszy zazdrość (ubogich do bogatych), mniemają, że dla usunięcia przepaści między nimi znieść trzeba prywatną własność, a zastąpić ją wspólnym wszystkim posiadaniem dóbr materialnych, (…). Przez tę przemianę posiadania prywatnego na wspólne zapewniającą, jak sądzą, równy podział rzeczy i korzyści, spodziewają się socjaliści uleczyć obecne zło. To jednak nie rozwiąże trudności, a samej klasie robotników przyniesie w rezultacie szkodę. Jest ponadto ten pogląd niesprawiedliwym; zadaje bowiem gwałt prawnym właścicielom, psuje ustrój państwa i do głębi wzburza społeczeństw (nr 3).

2. Wynagrodzenie za pracę

Przypowieść o robotnikach w winnicy porusza między innymi kwestię wynagrodzenia za pracę. Można dostrzec w tej scenie trzy strony: pracodawcę, pracownika oraz „głos oburzenia społecznego” lub „działaczy związków zawodowych”. Szanując zasadę własności prywatnej, należy uznać, że dobrowolna relacja pomiędzy pracodawcą i pracownikiem jest naturalną przestrzenią, w której z założenia powinno definiować się wynagrodzenie za pracę. Trzecia strona wprowadza zakłócenie zdrowego porządku.

Staje teraz przed nami sprawa płacy, sprawa bardzo ważna; rozważona być też musi z całą sprawiedliwością, jeśli się chce uniknąć stronniczości. Chodzi o płacę, którą ustala się na podstawie wolnej umowy. (…) Dopiero zaś wtedy – sądzi się – naruszona byłaby sprawiedliwość, gdyby albo pracodawca nie chciał dać pełnej płacy, albo pracownik nie chciał całej wykonać pracy. W tych tylko wypadkach, a poza tym w żadnych innych, usprawiedliwiona jest – mówi się – interwencja państwa dla ochrony praw każdemu należnych (RN, nr 34).

Udział trzeciej strony w relacji pomiędzy pracodawcą i pracownikiem dopuszczony jest warunkowo, w następstwie naruszenia sprawiedliwości.

3. Zróżnicowanie

Przepływ prądu uwarunkowany jest różnicą potencjałów, dzięki której wytwarzana jest energia elektryczna. Podobnie w gospodarce rynkowej RÓŻNICA w stopniu zaspokojenia konkretnej potrzeby pomiędzy poszczególnymi podmiotami powoduje konieczność ich wzajemnej interakcji. Poprzez wymianę zaspokajana jest potrzeba, czyli czasowo zniwelowana zostaje istniejąca RÓŻNICA. Mnogość, różnorodność i intensywność interakcji pomiędzy uczestnikami rynku świadczą o coraz wyższym stopniu rozwoju systemu gospodarczego. A zatem ZRÓŻNICOWANIE jest KONIECZNYM stanem gospodarki. Zróżnicowanie ma również swoje odbicie w naturze, ponieważ każdy człowiek jest inny. Ludzie różnią się pod względem wyglądu, intelektu, zdolności, upodobań, jak również poprzez ilość i rodzaj posiadanych dóbr.

Przyjąć zatem należy jako fakt stan zróżnicowania materialnego pomiędzy ludźmi. Błędem jest nadmierne skupianie się na tych różnicach. Nadto nierozsądne są wszelkie próby ich siłowego wyrównywania.

(…) jak bowiem poszczególne członki w ciele ludzkim zestrajają się mimo swej różnorodności między sobą, tworząc w ten sposób harmonijny zespół, tak również w społeczeństwie ludzkim dwie te klasy przez naturę skazane są na to, by się z sobą łączyły w zgodzie i by sobie odpowiadały w równowadze. Jedna drugiej bezwzględnie potrzebuje i ani kapitał bez pracy, ani bez kapitału praca istnieć nie może.

Spomiędzy wszystkich jednak obowiązków pracodawcy najważniejszy jest ten, żeby każdemu oddać to, co mu się słusznie należy. Z pewnością wiele trzeba wziąć pod uwagę względów, żeby ustalić słuszną płacę; na ogół jednak powinien bogaty i pracodawca pamiętać, że przy ustalaniu płacy ani Boskie ani ludzkie prawa nie pozwalają korzystać z biedy i nędzy cudzej, ani też w ogóle wyzyskiwać cudzego ubóstwa. Zbrodnią o pomstę do nieba wołającą jest pozbawiać kogoś należnej mu płacy. „Oto zapłata robotników (…), która jest zatrzymana od was, woła i wołanie ich weszło do uszu Pana Zastępów” (Jk 5,4). Wreszcie w sumieniu obowiązani są bogaci wystrzegać się, by nie robili uszczerbku w mieniu proletariuszy zarówno gwałtem, jak podstępem i lichwą, a to tym więcej, że robotnicy mniej są zdolni do samoobrony, a ich mienie im szczuplejsze, tym świętszym być powinno (RN, nr 17).

W obecnym momencie historii nie istnieje już aż tak jaskrawy podział społeczny, pozwalający wyróżnić tylko dwie klasy (kategorie) ludzi. Dzięki prawodawstwu, które umożliwiło prywatną inicjatywę gospodarczą, każdy człowiek w ciągu swojego życia naturalnie generuje potrzeby, jak również może działać w celu zaspokojenia potrzeb innych. Powstawanie różnorodnych potrzeb wśród ludzi jest procesem nieskończonym i nieregularnym. Zatem podmioty działające na rynku muszą wykazać się przedsiębiorczością, czyli rozwijać i korzystać z takich cech jak: uważność, oszczędność, pracowitość, rzetelność, dalekowzroczność, kreatywność itp. bez względu na stan swojego posiadania. Są to cechy jednoznacznie pozytywne, których pielęgnowanie, rozwijanie oraz przekazywanie kolejnym pokoleniom przyczynia się bezpośrednio do podniesienia dobrobytu zarówno poszczególnych ludzi, jak i całej społeczności.

4. Dalekowzroczność

Bardzo istotnym przesłaniem Kościoła w kwestiach ekonomicznych i społecznych jest zachęta, aby możliwie najwięcej spraw rozstrzygać na jak najniższym szczeblu. Jest to najlepsza metoda, aby interes zainteresowanych stron został uszanowany, a ewentualny spór zażegnany. Rozwiązania przyjmowane na bardzo wysokim szczeblu (np. państwowym lub nawet ponadnarodowym) często okazują się szkodliwe i niedostatecznie rozwiązują problem. Biorąc pod uwagę złożoność i różnorodność relacji gospodarczych, nie jest możliwe ich regulowanie ogólne, bez jednoczesnej szkody dla przypadków szczególnych, z których zasadniczo składa się gospodarka.

(…) na pierwszym miejscu stawiamy zasadę, że państwo winno otoczyć prywatną własność opieką prawa, a warstwy ludowe, do których wdarło się pożądanie własności cudzej, utrzymać w granicach obowiązku (RN, nr 30).

Zbyt długa albo uciążliwa praca i uważana za zbyt niską płaca, skłaniają robotników do umówionego porzucania pracy i dobrowolnego bezrobocia. Temu nieszczęściu, dziś rozpowszechnionemu, a groźnemu, przeciwdziałać winno państwo (…). Szczególnie jednak skuteczną i zdrową tutaj jest rzeczą uprzedzać zło, posługując się powagą praw i nie dopuszczać do wybuchu, a to przez roztropne usuwanie przyczyn, które mogą doprowadzić do konfliktu między pracodawcami i robotnikami (RN, nr 31).

Doświadczenie historyczne, jak również uczciwe badanie zjawisk ekonomicznych wskazują, że monopol zabezpieczony przemocą jest przyczyną, która prowadzi do wyzysku. W warunkach wolnej konkurencji, jednostka oceniająca swoją sytuację jako nieakceptowalną ma możliwość dokonania zmiany.

Wnioskiem z papieskiego nauczania winno być przeciwdziałanie państwa w zakresie tworzenia i utrwalania monopoli. Prawodawstwo winno przede wszystkim nie stawiać barier prywatnej inicjatywie gospodarczej – jako działanie uprzedzające zło. Dbanie o mnogość podmiotów we wszystkich możliwych dziedzinach życia winno być najwyższą troską rządzących. A zatem wszelkie komplikowanie systemów podatkowych, licencjonowanie czy narzucanie treści i form zawierania umów, godzące w wolność pomiędzy podmiotami na rynku, należy uznać za szkodliwą działalność państwa, która w długiej perspektywie generuje straty w całej społeczności, poprzez stopniowe monopolizowanie poszczególnych gałęzi gospodarki.

Z drugiej strony cała siła i powaga państwa powinna być użyta bezwzględnie, w każdej sytuacji, w następstwie której doszło do naruszenia sprawiedliwości.

Stąd wniosek, że działania prewencyjne powinny być oparte o wiedzę ekonomiczną, respektującą konieczność prawnego zabezpieczenia własności, wolnej wymiany oraz konkurencyjności.

Szkodliwym jest kształtowanie prawa na podstawie uprzedzeń i zakrzywionego obrazu rzeczywistości. Na przykład: przedsiębiorcy chodzi zasadniczo o wyzysk ubogiego robotnika, bogaci bogacą się kosztem biednych, z całą pewnością istnieją grupy ludzi „z natury nieporadnych”, których trzeba wspomagać itp.

1. Jak oceniasz warunki kształtowania relacji z pracownikiem w Twoim przedsiębiorstwie?
2. Jak oceniasz warunki zatrudniania pracowników w polskim systemie prawnym?
3. Na ile prawo do pełnego dysponowania owocem pracy własnych rąk jest dzisiaj respektowane?
4. Czy Twoi pracownicy są zadowoleni z państwowego i przymusowego systemu tzw. ubezpieczeń społecznych? Czy odnaleźliby się na wolnym rynku usług edukacyjnych, ubezpieczeń emerytalnych, zdrowotnych?
5. Czy chciałbyś móc samodzielnie decydować o sposobie zabezpieczenia kwestii edukacji, emerytury i ochrony zdrowia?

Przeczytaj:

• Jan Paweł II, encyklika Centesimus annus.
• Carl Menger, Zasady ekonomii.
• Ludwig von Mises, Teoria pieniądza i kredytu.
• Ludwig von Mises, Kalkulacja ekonomiczna w socjalizmie.
• Ludwig von Mises, Liberalizm w tradycji klasycznej.
• Thomas E. Woods Jr., Kościół a wolny rynek.

ARKUSZ PRACY DO OSOBISTEGO ROZWOJU

Przygotowany arkusz pracy pomoże w cotygodniowej pracy osobistej.

Pobierz PDF, wydrukuj, wypełnij.

• Czy Twoi pracownicy są świadomi faktu, że nie mają możliwości w 100% swobodnie korzystać z wypracowanego przez siebie wynagrodzenia?
• Czy wyjaśniasz swoim pracownikom jakiego rzędu są to kwoty? Czy w prowadzonym przez Ciebie przedsiębiorstwie przestrzegasz wskazań zawartych w encyklice Rerum novarum w numerach 16-17?
• Rozważyć zorganizowanie spotkania wszystkich Twoich współpracowników w ramach przedsiębiorstwa, aby wspólnie szukać sposobów na wdrożenie wskazań zawartych w encyklice Rerum novarum w numerach 16-17?
• Jak chronisz swoją własność?
• Czy dzielisz się swoją własnością, tak aby przynosiła ona korzyść nie tylko Tobie?