ks. Ryszard Krupa SCJ

Oprócz czysto ekonomicznych, niewątpliwie potrzebnych i ważnych, funkcji przedsiębiorcy wskazuje się, szczególnie w ostatnim okresie, na tzw. funkcje społeczne. Mówi się o społecznej odpowiedzialności, która każe przedsiębiorcy mieć na uwadze także dobro osób i grup związanych z przedsiębiorstwem, a nie będących jego właścicielami. Do tych grup należą kierownicy, klienci, dostawcy, pracownicy i społeczności lokalne, tzw. interesariusze. Wszyscy oni powinni mieć zagwarantowane prawa korzystania w różny sposób z funkcjonującego przedsiębiorstwa. Niekiedy postuluje się nawet, iż winni mieć prawo udziału w podejmowaniu decyzji wpływających na ich byt.

W ostatnim czasie coraz bardziej podkreśla się społeczną odpowiedzialność przedsiębiorców. Wynika to z kilku przyczyn:
• Nastąpiło przejście od spo łeczeństwa produkcyjnego z dominującym sektorem pierwszym i dru gim do społeczeństwa usługowego z sektorem trzecim i czwartym. Pociągnęło to za sobą zmiany produkcji. Dziś przestaje się produkować rzeczy, a w zamian za to wytwarza się usługi.
• W czasach globalizacji zakłady pracy są przenoszone z kraju do kraju. Nie ma związku przedsiębiorstwa z danym terenem, przez co zanika „nieformalna kontrola” i współpraca. Społeczna odpowiedzialność była dawniej niejako naturalna. Przedsiębiorca, który przestał się liczyć z interesem, dobrem społeczności lokalnej, tracił też klientów, którzy wcześniej najczęściej kupowali właśnie jego produkty. Duża anonimowość w dobie globalizacji wymaga zwracania większej uwagi na odpowiedzialność społeczną.
• Obecnie zmienił się także konsument. Przestał być biernym odbiorcą. Stał się bardziej świadomy i krytyczny. Interesuje się nie tylko ceną produktu i terminem ważności, ale również krajem produkcji, sposobem produkcji, zachowaniem praw pracowniczych przez producenta lub zasad ochrony środowiska.
• Nastąpił rozrost organizacyjny przedsiębiorstwa i dlatego trudno kontrolować poczynania wszystkich pracowników (pracują w różnych miejscach). Trzeba także motywować ich do pracy. Spełnianie różnorodnych celów społecznych wiąże pracowników z zakładem i stanowi dodatkową zachętę.

Zwracanie uwagi na społeczne cele przedsiębiorstwa to odpowiedź na proces globalizacji i pomoc w funkcjonowaniu przedsiębiorstw w takich warunkach. Podjęcie społecznej odpowiedzialności to wyjście poza tradycyjne sposoby mierzenia i przewidywania możliwości przedsiębiorstwa. Zwrócenie uwagi na takie cele pozwala również bardziej ograniczyć wpływ ryzyka i zmniejszyć niepewność.

Społeczna funkcja przedsiębiorcy znajduje dwa pola realizacji. Można je określić jako wewnętrzne i zewnętrzne; wewnątrz przedsiębiorstwa dotyczy pracowników, na zewnątrz ma na względzie głównie otoczenie przedsiębiorstwa.

Społeczna odpowiedzialność wewnętrzna

Najważniejsze ukierunkowanie działań przedsiębiorcy winno dotyczyć zatrudnionych pracowników. Oni są najbardziej związani z przedsiębiorstwem i dlatego najpierw ku nim należy skierować zaangażowanie społeczne. Naturalnie oczekują oni przede wszystkim sprawiedliwej płacy, otrzymywanej w terminie i zgodnej z wcześniejszymi umowami. W Polsce jednak to pracownicy zwykle są pierwszymi i największymi „ofiarami” poszukiwań obniżania kosztów własnych i innych działań oszczędnościowych. Dążąc do zaspokojenia interesów akcjonariuszy, przedsiębiorca poszukuje oszczędności na drodze zwolnień, trzymania w niepewności pracowników, redukcji świadczeń socjalnych, ograniczania wydatków na poprawę warunków pracy. Pracownicy również ponoszą największe konsekwencje błędnych decyzji podjętych przez innych (przedsiębiorców).

Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorcy wobec pracowników obejmuje także zasady zarządzania przedsiębiorstwem i udział w nim pracowników. W tym względzie winna mieć na uwadze choćby takie zorganizowanie pracy, by sprzyjało ono życiu rodzinnemu (ograniczanie pracy w soboty i niedziele). Sam udział w zarządzaniu może mieć różne formy (organizacyjne: obecność reprezentacji pracowników w organach spółki i finansowe: akcjonariat pracowniczy). W jego zakres wchodzi troska o zapewnienie bezpiecznych i zdrowych warunków pracy, tworzenie funduszy na ochronę zdrowia i emerytury. Przedsiębiorca winien mieć na uwadze również promocję pracownika jako osoby. Chodzi tu głównie o wspieranie dokształcania się pracowników, podnoszenie kwalifikacji (szkolenia), podejmowanie przez pracowników studiów, zapewnienie im większego wpływu na warunki i sposoby wykonywania swoich obowiązków.

Odpowiedzialność społeczna zewnętrzna

Przedsiębiorca winien mieć na względzie nie tylko troskę o zysk akcjonariuszy, o respektowanie praw pracowników i tworzenie w przedsiębiorstwie wspólnoty, ale także pamiętać o innych interesariuszach. Można wymienić kilka ich grup: dostawcy, kooperanci, klienci, społeczności lokalne, środowisko naturalne. Każda z tych grup oczekuje zachowania swoich praw. Dla klientów ważna jest jakość produktów oraz ich cena. Coraz częściej także zwracają oni uwagę na przestrzeganie sprawiedliwych praw pracowniczych przez producenta i troskę o środowisko naturalne. Niekiedy dochodzi do bojkotu produktów firm – trucicieli środowiska naturalnego lub też firm zatrudniających dzieci. Dla dostawców i kooperantów ważne jest zachowanie umów handlowych i terminowość rozliczeń finansowych. Bardzo ważna jest odpowiedzialność wobec społeczności lokalnej, która przejawia się głównie w sponsorowaniu lokalnych przedsięwzięć.

Realizacja funkcji społecznych spełnia jeszcze jedno ważne zadanie, a mianowicie sprzyja tworzeniu dobrej reputacji firmy. Polega ona na podnoszeniu pozycji firmy w oczach jej klientów, dostawców, kooperantów, słowem – partnerów. Reputacja odgrywa dzisiaj bardzo ważną rolę2. Można wymienić następujące funkcje dobrej reputacji:
• Ma wpływ na cenę produktów, bowiem klienci są skłonni zapłacić więcej za produkty znanej i cenionej przez nich firmy.
• Pozwala na zmniejszenie kosztów działania. Dostawcy, bankowcy, dystrybutorzy zgadzają się na obniżenie ceny dla renomowanych odbiorców z dwóch powodów: współpraca z takimi firmami jest stabilna oraz przynosi prestiż (podnosi reputację).
• Ułatwia prowadzenie polityki zatrudnienia. Młodzi, ambitni i zdolni kandydaci szukają pracy w firmach znanych, o dobrej renomie. Daje im to poczucie prestiżu i uznania w środowisku.
• Zapewnia większą stabilizację działania i zmniejsza ryzyko. W sytuacji recesji firmy renomowane tracą mniej klientów i przez to łatwiej im przetrwać kryzys.

Dobrą reputację przedsiębiorstwo uzyskuje pod dwoma warunkami: gdy jego działanie jest akceptowane przez społeczeństwo i spełnia oczekiwania akcjonariuszy. To zaś wymaga rozsądnego realizowania zarówno celów finansowych w postaci zysku, jak i zadań społecznych3.

Realizowanie odpowiedzialności społecznej przez przedsiębiorcę nie jest zadaniem łatwym. Wymaga odpowiedniej wiedzy ekonomicznej oraz znajomości mechanizmów zarządzania przedsiębiorstwem. Ponadto bardzo ważne są zdolności menedżerskie, umiejętność podejmowania trafnych i szybkich decyzji, kierowania i motywowania ludzi. Istotne są także odpowiednie cechy moralne.

 

1 M. Iammarone, Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa w świetle nauki społecznej Kościoła, „Społeczeństwo” 3(2003), s. 394-395.
2 Por. K. Obłój, Strategia organizacji, Warszawa 1998, s. 226-228.
3 Por. J. Penc, Etyka i odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstwa, „Społeczeństwo” 1(2003), s. 75-76.