Pojęcie dobra wspólnego jest skomplikowanym terminem różnie definiowanym i interpretowanym w filozoficznym ujęciu. W katolickiej nauce społecznej J. Kondziela definiuje je jako „wartość społecznomoralną, której treścią jest pełnia osobowego rozwoju wszystkich członków społeczeństwa, realizowana przez nich wspólnie w oparciu o naturalne właściwości ludzkie i instytucjonalne warunki społeczne”1. Natomiast II Sobór Watykański pojmuje dobro wspólne jako wzajemną zależność społeczno-polityczno-gospodarczą i określa je jako „sumę warunków życia społecznego, jakie pozwalają grupom osiągać własną doskonałość (…) pociągając za sobą prawa i obowiązki całej ludzkości”2. Elementy tej definicji to pluralistyczny charakter dobra wspólnego oraz celowość osiągania przez ludzi doskonałości według swego powołania. Te czynniki, zdaniem J. Kruciny, stanowią pełną treść dobra wspólnego3. Do tego ujęcia trzeba dodać prawa i obowiązki człowieka.
Istotą dobra wspólnego u Jana Pawła II jest doskonałość osobowa, solidarność obywatelska i służebność dobra wspólnego wobec społeczeństwa. Chodzi o ustalenie właściwych proporcji, w których wyrażony zostanie prymat dóbr duchowych w stosunku do materialnych. Kontemplując soborową myśl, iż człowiek jest „ośrodkiem i szczytem”, Ojciec Święty pogłębia treść dobra wspólnego o aspekty humanizmu chrystocentrycznego. Ukazuje bonum commune nie tylko w relacji do człowieka i odniesienia go do konkretnych sytuacji, ale w relacji do Boga objawionego w Jezusie Chrystusie. Dopiero wokół tej immanencji pojawiają się urządzenia zewnętrzne, instytucje oraz formy ustrojowe i organizacyjne – słowem instrumentalne dobro wspólne.
Koncepcja dobra wspólnego w interpretacji Jana Pawła II przybiera podwójną postać – esencjalną, wskazującą na osobową jednoznaczność i swoistą niepowtarzalność każdego człowieka będącego uczestnikiem tworzenia dobra, oraz instrumentalno-instytucjonalną, akcentującą środki osiągania dobra wspólnego. Ta struktura dobra wspólnego określa moralny imperatyw, moralne zasady dobra wspólnego, nadając mu charakter normatywny. Dobra konkretne wymagają istnienia zintegrowanego porządku społecznego i ładu aksjologicznego oraz normatywnego kodeksu postępowania w formie prawa pozytywnego.
Jedną z instytucji realizacji dobra wspólnego jest przedsiębiorstwo. Działalność wspólnoty ludzi w przedsiębiorstwie związana jest z celowością pracy i jej sensem. Pracownicy, realizując cele gospodarcze, tworzą społeczność o więziach osobowych. Przedsiębiorstwo spełnia funkcje ekonomiczne, techniczne i socjologiczne. Jego celem jest tworzenie dóbr gospodarczych dla zaspokojenia potrzeb materialnych i duchowych. Dobra te powinny pełnić służebną rolę zgodnie ze swą naturą. Dlatego ważne jest ich racjonalne spożytkowanie nie tylko do zaspokojenia potrzeb, ale także dla rozwoju pracowników jako członków wspólnoty zawodowej.
Zasada racjonalnego spożytkowania dóbr materialnych wynika z istoty i natury moralnej dobra wspólnie wypracowanego przez przedsiębiorstwo. Z tą funkcją dobra gospodarczego wiąże się zasada gospodarności i oszczędności. Chodzi w niej o to, aby dobra materialne występowały w ilości koniecznej do zaspokojenia potrzeb i w sposób roztropny prowadziły pracowników do osiągania godziwych warunków życia, przyczyniając się do wspólnego rozwoju. Dobro gospodarcze implikuje więc sprawiedliwy podział dochodu przedsiębiorstwa.
Zasada sprawiedliwości ma swą etymologię w powszechnym prawie do użytkowania dóbr materialnych i implikuje odniesienia do prawa naturalnego. Sprawiedliwy podział dochodu znajduje się w gestii przedsiębiorcy, chociaż jest zdeterminowany czynnikami ustroju gospodarczego i politycznego.
Pierwszym elementem sprawiedliwego podziału są płace dla robotników. Przedsiębiorca działa tutaj jako „funkcjonariusz społeczny”, bowiem sprawiedliwość stoi na straży praw pracowniczych, a więc jest nie tylko nakazem działania przedsiębiorcy, ale obowiązkiem miłości społecznej i miłosierdzia. Zasada dobra wspólnego obowiązuje pracodawców i pracowników. Chodzi tu nie tylko o sprawiedliwy podział dochodu, ale i o dobro przedsiębiorstwa, czyli jego rozwój poprzez inwestycje, aby wszyscy zdolni do pracy mieli możliwość zatrudnienia. Przestrzeganie zasady dobra wspólnego w stosunku do przedsiębiorstwa prowadzi do rozwoju gospodarki narodowej.
Do przetrwania przedsiębiorstwa i jego rozwoju konieczne jest porozumienie między pracodawcami i pracownikami. Oparte ono powinno być o zasadę pomocniczości. Pracodawcy w imię dobra przedsiębiorstwa winni pomagać swym pracownikom w wypełnianiu zadań i obowiązków, a nie podporządkowywać ich czy niszczyć. Zasada ta prowadzi do harmonijnej współpracy, czyli solidarnego współdziałania wszystkich grup zawodowych w organizacji gospodarczej, polegającej na partycypacji pracowników w prowadzeniu przedsiębiorstwa. Od realizacji tych zasad zależy pomyślność gospodarcza każdego przedsiębiorstwa i każdego narodu, bowiem oparte są one o kryterium równych możliwości i szans w osiąganiu doskonałości. Wszyscy pracownicy zaangażowani są w tworzenie dobra przedsiębiorstwa, stąd istotne jest podejmowanie odpowiedzialności wszystkich za każdego i każdego za wszystkich. Tworzenie doskonałych wspólnot zawodowych to nie tylko obowiązek pracodawcy, ale każdego zawodu i każdego wykonawcy w kreowaniu doskonałego przedsiębiorstwa. Doskonałe przedsiębiorstwo opiera się na podmiotowości człowieka pracy.
Jan Paweł II za problem fundamentalny uważa pozycję pracownika w przedsiębiorstwie. Kładzie nacisk na prymat pracy przed kapitałem, człowieka przed rzeczą. Dla dobra przedsiębiorstwa właściciele winni dopuścić pracowników do wspólnego tworzenia warsztatu pracy i odpowiedzialności za powierzone im dobro. Współzarządzanie przedsiębiorstwem leży u podstaw demokracji gospodarczej, jest wyrazem godności i wolności pracowników. Przedsiębiorstwo jako dobro wspólne tworzone przez całą wspólnotę zawodową należeć powinno do wszystkich, a jego rozkwit winien stanowić troskę każdego pracownika. Upodmiotowienie pracowników to nie tylko racja gospodarcza, ale swoista forma uaktywnienia wspólnoty.
Ojciec Święty w całym swoim nauczaniu podkreślał, że prawo do gospodarczej inicjatywy jest podstawową zasadą autentycznego rozwoju dobra wspólnego. Bogactwo narodu tworzone jest w przedsiębiorstwach jako cząstkowych składnikach dobra wspólnego, dlatego wszyscy pracownicy służą wspólnemu dobru wszystkich obywateli. Ekonomiczny geniusz ucieleśnia się w niewielkich przedsięwzięciach, bo ich źródłem jest duch ludzki oparty na pracowitości, wolności i rozwoju. Dobre przedsiębiorstwo jest dobroczynnym kołem, którego obrót rozpoczyna się u dołu, rozlewając się na zewnątrz przyczynia się do likwidowania biedy, bezrobocia, bezdomności i zastoju gospodarczego. Papież widzi w przedsiębiorstwach dobro wznoszące budowlę całego społeczeństwa. Przedsiębiorstwo stanowi wspólnotę interesów, która wyraża się w dążeniu do osiągnięcia wspólnego dobra. Nie powinno być zatem sprzeczności interesów pomiędzy pracodawcami i pracownikami.
Wielką rolę w realizacji dobra wspólnego na terenie przedsiębiorstwa odegrać mogą różne instytucje, które wspomagają jego realizację przez członków. Są nimi związki zawodowe, agendy pracodawców czy też zrzeszenia pracownicze. Tworzą one przestrzeń działania, inicjatywności, przedsiębiorczości i podmiotowości pracowniczej.
Dobro wspólne, jakim jest przedsiębiorstwo, wymaga społecznych mechanizmów kontrolnych, których zadaniem jest ochrona potrzeb pracowników i gwarancja realizacji priorytetu pracy wobec własności, a więc realizacji służebnej roli własności wobec człowieka pracującego. Przedsiębiorstwo stanowi ścisłe powiązanie ludzi różnymi motywami, wartościami i interesami w taki sposób, że całość posiada własną autonomię. Bez tego powiązania ani pracodawca, ani też pracownicy nie są w stanie sami osiągać dobra wspólnego.
Zasada dobra wspólnego jest pragmatyczną płaszczyzną osiągania rozwoju osobowego i społecznego. Stanowi rację porządkującą dobro wspólne w świecie. Dobro przedsiębiorstwa objawia się jako dowartościowanie, podnoszenie w górę, jako wydobywanie dobra spod wszelkich nawarstwień zła. Odrzucenie zasad współżycia społecznego i norm moralnych stanowi poważne zarzewie konfliktów społecznych i jest przeszkodą do osiągania dobra wspólnego w przedsiębiorstwie. Zasady społeczne są środkami do osiągania dobra społecznego. Przed całą wspólnotą zawodową i każdym pojedynczym człowiekiem Jan Paweł II stawia zadania głębokiego przemyślenia spraw przedsiębiorstwa w świetle Ewangelii poprzez mądrość i rozumność pracujących. Zasada dobra wspólnego w ujęciu Jana Pawła II jest nową ewangelizacją, której wszyscy potrzebują. Połączenie codziennej pracy z Ewangelią to najwspanialsze i najbardziej przekonujące świadectwo osiągania dobra wspólnego. Trzeba dodać, że Jan Paweł II analizuje dobro wspólne nie tylko w kategoriach jednej społeczności, jaką jest przedsiębiorstwo, ale omawia je na tle ogólnoludzkim i nadprzyrodzonym. Papież wykazuje, że prawidłowe i świadome zrozumienie dobra wspólnego odpowiada poszanowaniu praw człowieka.
 
_________________________
1 J. Kondziela, Filozofia społeczna. Zagadnienia wybrane, Lublin 1972, s. 38-43.
2 II Sobór Watykański, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, w: DNSK, t. 1, s. 329.
3 J. Krucina, Dobro wspólne – Teoria i jej zastosowanie, Wrocław 1972, s. 27.