Nauka o zarządzaniu przedsiębiorstwem

Jednym z głośnych obecnie problemów w zakresie zarządzania gospodarką jest miejsce etyki biznesu. Wielu zadaje sobie pytanie, jaką rolę może spełnić etyka biznesu w świecie nieetycznym? Uważają zainteresowanie etyką biznesu za jeden z wielu paradoksów współczesności.

Przez wieki industrializmu porządek naturalny i koncepcję człowieka etycznego zastąpiono ideałami szeroko rozumianego wzrostu ekonomicznego, którego celem było ukształtowanie cywilizacji dobrobytu. W dążeniu do sukcesu materialnego nie było miejsca na zasady etyczne, na wartości duchowe, bowiem stawały się one przeszkodą do kariery, blokowały drogę do posiadania coraz więcej rzeczy.

Odejście od zasad etycznych doprowadziło do zachwiania równowagi w życiu gospodarczym i społecznym, przejawiające się w dehumanizacji bytowania, sprowadzania wartości duchowych do produktywności, utylitarności i użyteczności, ujmowania stosunków między ludźmi jako relacji między rzeczami.

Wobec skostnienia zasad etycznych, rozwój ludzkości nie osiągnął zamierzonych celów mimo podniesienia dobrobytu, nie dokonała się w człowieku przemiana moralna. Obecne czasy poszukują nowej filozofii życia, stąd zwrot ku wartościom etycznym i moralnym normom zachowania jako relacji między ludźmi prowadzących do sukcesu, w których etyka biznesu stanowić będzie mocną stronę przedsiębiorstwa i będzie szansą do postępu.

W zainteresowaniu etyką biznesu widać wyraźnie ukierunkowanie działalności gospodarczej człowieka w stronę naturalnych i kulturowych wartości, w stronę przywrócenia rzeczywistych zależności między gospodarowaniem a naturą. Chodzi tutaj o nową odpowiedzialność człowieka wobec człowieka, wobec wspólnego dobra, wobec przyrody, a nie tylko o maksymalizację zysków. Spory, które rozgorzały wokół etyki biznesu w dzisiejszym świecie, ukazują z jednej strony brak zasad etycznych w gospodarce, a z drugiej są wyrazem reakcji ludzi biznesu na konieczność jej powołania jako remedium wobec nowych dylematów ekonomicznych.

Etyka biznesu wywodzi się z filozofii, z jej etycznych odłamów. Historia doktryn etycznych sprowadza pojęcie etyki do różnych obszarów gospodarowania. W starożytnej Grecji etymologię słowa etyka wywodzono z terminu ethos, oznaczającego wartości, obyczaje i ideały. Odnosił się on do przyjętego w społeczności postępowania zgodnego z prawym charakterem. Antyczna filozofia posługiwała się słowem ethikos w celu oznaczenia niezmiennej natury zjawisk fizycznych i moralnych. Arystoteles terminem tym określał naukę, która poznaje cnoty[1].

Na obszarze języka łacińskiego odpowiednikiem słowa ethos okazał się termin mos, który oznaczał: usposobienie, obyczaj, przepis. Od słowa mos Cyceron w swych komentarzach do przekładów Arystotelesa utworzył przymiotnik moralis, a od niego rzeczownik moralftas (moralność), określający czyny słuszne lub niesłuszne[2]. Oba pojęcia z biegiem czasu zaczęły się mieszać, prowadząc do utożsamienia znaczeniowego i treściowego oraz zamiennego używania. Idąc tokiem rozumowania Arystotelesa, za etykę należy uznać naukę, a za moralność przedmiot jej badań.

Współcześnie etyka jest rozumiana jako nauka filozoficzna, która „ustala moralne podstawy i reguły ludzkiego działania przy pomocy wrodzonych człowiekowi zdolności poznawczych”[3].

Inni badacze pojęcie etyki odnoszą do etyki normatywnej jako teorii postępowania[4]. Wyróżnione definicje adaptują się do pojęcia etyki biznesu – terminu nowego na gruncie naukowym. Powstała ona jako odrębna dyscyplina naukowa w latach 70., wyodrębniona z kilku dziedzin: bioetyki, medycyny, ekonomii, filozofii i biznesu (życia gospodarczego).

Obecnie etyka biznesu stała się dyscypliną akademicką poprzez instytucjonalizację, badania naukowe, dorobek teoretyczny i metodologiczny. Etycy biznesu określają to pojęcie „jako zespół cnót, wartości wyznaczających zakres zarządzania ludzi, stanowiących świat biznesu”[5]. Etyka biznesu nazywana jest również „zespołem norm uznawanych w świecie biznesu, czyli etosu tego świata lub poszczególnych jego fragmentów”[6].

Przedmiotem etyki biznesu jest ocena i określenie standardów moralnych, przystających do konkretnej sfery współczesnej (…) działalności gospodarczej”[7]. Etyka biznesu jest już dzisiaj dziedziną naukową, oznaczającą etykę zarządzania organizacjami gospodarczymi, musi być zatem praktyczna, łącząca wymogi moralne z dbałością o interes przedsiębiorstwa jako strategicznego podmiotu biznesu. Zajmuje się normami, wartościami, ocenami postaw oraz działań środowiska gospodarczego. Formułuje zasady moralne, wskazuje rozwiązania w oparciu o wymogi moralne, uwrażliwia ludzi biznesu na problemy i potrzeby pracownicze. W realizacji tych celów etyka biznesu posługuje się metodologią i technikami etyki ogólnej, sięgając do istniejącego dorobku etycznego, ale w praktyce zmierza do wypracowania wartości i reguł postępowania, a także alternatywnych metod specyficznych w zarządzaniu.

 


[1] Arystoteles, Etyka nikomachejska Ks. I. 2. 1094a.26-64. Tłum. D. Gromska. PWN, Warszawa 1956.

[2] Cyt. za J. Jarco, Z. Kalita, M. Semp, Etyka. PWN, Warszawa-Wrocław 1993, s. 16-17.

[3] T. Ślipko, Zarys etyki ogólnej. Wyd. Apostolstwa Modlitwy, Kraków 1974, s. 16.

[4] Por. K. Tarnowski, Główne kierunki etyki naukowej. W: M. Środa (red.) O wartościach, normach i problemach moralnych. PWN, Warszawa 1994, s. 17-19.

[5] W. Gasparski, Etyka biznesu. Wybór bibliograficzny. Fundacja im. S. Batorego, Warszawa 1994, s. 399.

[6] R. F. Hartley, Business Ethics, Violations of the Public Trust. Wiley, New York 1993, s. 3.

[7] P. Pratley, Etyka w biznesie. Tłum. M. Albi-nowski, Wyd. Gebethner i S-ka, Warszawa 1998, s.35.