TEMAT MIESIĄCA

Własność, wolna wymiana, konkurencja,

czyli jeszcze większa pochwała gospodarki rynkowej

Przypowieść mówi o obfitowaniu, jako nagrodzie za podjęty wysiłek, skuteczne działanie, inicjatywę i odwagę podjęcia ryzyka. Pochwala tych, którzy przyczynili się do tego, że powstały nowe dobra, których nie zabraknie. Do pomnażania talentów przedsiębiorca potrzebuje dobrego środowiska. Dobrym środowiskiem są trzy filary gospodarki rynkowej: własność, wolność gospodarcza, konkurencja.

Boże Duchu Święty,
z Twojego polecenia Objawienie
zostało spisane dla nas ludzi.
Oświeć mój rozum i napełnij moje serce,
abym przy tym czytaniu
dobrze zrozumiał Twoją prawdę
i abym nauczył się goręcej Cię kochać,
wierniej Ci służyć.
Przez Chrystusa Pana naszego. Amen.

Ewangelia według św. Łukasza 12,15-21

Powiedział też do nich: „Uważajcie i strzeżcie się wszelkiej chciwości, bo nawet gdy ktoś opływa [we wszystko], życie jego nie jest zależne od jego mienia”. I opowiedział im przypowieść: „Pewnemu zamożnemu człowiekowi dobrze obrodziło pole. I rozważał sam w sobie: Co tu począć? Nie mam gdzie pomieścić moich zbiorów. I rzekł: Tak zrobię: zburzę moje spichlerze, a pobuduję większe i tam zgromadzę całe zboże i moje dobra. I powiem sobie: Masz wielkie zasoby dóbr, na długie lata złożone; odpoczywaj, jedz, pij i używaj!

Lecz Bóg rzekł do niego: «Głupcze, jeszcze tej nocy zażądają twojej duszy od ciebie; komu więc przypadnie to, coś przygotował?» Tak dzieje się z każdym, kto skarby gromadzi dla siebie, a nie jest bogaty przed Bogiem”.

• Kilka minut refleksji.
• Podziel się z innymi tym, co Bóg w tym tekście mówi do Ciebie.

1. Wprowadzenie

Poruszając temat organizacji systemu gospodarczego (ekonomicznego), należy na początku zastrzec, że system gospodarczy ma charakter bezosobowy. Jego celem jest takie uporządkowanie rzeczy materialnych, aby człowiek gospodarujący zaspokajał za pomocą tego systemu, w zadowalającym go stopniu swoje potrzeby materialne. Błędem byłoby zatem oczekiwać, aby bezosobowy system gospodarczy zapobiegał zjawiskom, za które odpowiedzialny jest bezpośrednio człowiek w swoim sercu. Nie można więc oczekiwać od systemu gospodarczego, aby nie dochodziło w nim do nadużyć, kradzieży, oszustw itp., ponieważ zjawiska te zależą wprost od człowieka. Natomiast system gospodarczy może jedynie – określając w dużym uproszczeniu – powodować powstawanie nadmiaru, niedoboru lub optimum.

(…) właśnie człowiek, wraz z jego potrzebami oraz kontrolą środków potrzebnych do ich zaspokojenia, jest punktem, w którym kończy się i zaczyna ludzkie życie gospodarcze (C. Menger, Zasady ekonomii, Warszawa 2013, s. 107).

Rozważany na początku fragment Ewangelii wg św. Łukasza – „Ostrzeżenie przed chciwością” wyraźnie wskazuje, że problem jest w sercu człowieka i w postawie, którą przyjął on względem obfitości materialnej, nie zaś w samym dobrobycie.

2. Motyw zysku w gospodarce rynkowej

Motyw zysku powoduje ruch w rynkowym systemie gospodarczym. Możliwość, że zaangażowanie tego, co się posiada w chwili obecnej, spowoduje zadowalający przyrost w przyszłości, jest bodźcem stymulującym tempo rozwoju poszczególnych gałęzi rynkowego systemu gospodarczego. Ludzie uczestniczący w rynku mają możliwość wyboru dziedziny, w którą się zaangażują. Bodźcem stymulującym podjęcie ryzyka i wykonanie ciężkiej pracy, jest perspektywa osiągnięcia zysku adekwatnego do zaangażowania. Wysokość zysku zależy między innymi od stopnia wydajności w wykorzystaniu rzeczy. Odpada zatem prymitywny przymus pracy egzekwowany przemocą, nieodzowny w innych systemach gospodarczych. Ocena, w jakim stopniu zysk jest już zadowalający, a w jakim jeszcze nie, leży w gestii gospodarującego człowieka.

Dobra przydatne do zaspokojenia ludzkich potrzeb występują w doczesnym świecie jako dobra rzadkie, tzn. ich ilość/liczba jest mniejsza niż związane z nimi ludzkie oczekiwania. Z uwagi na fakt niewystarczającej ilości dóbr człowiek czyni je przedmiotem gospodarowania, nadając im tym samych charakter dóbr ekonomicznych. W przeciwieństwie do dóbr nieekonomicznych, których ilość/liczba znacznie przekracza ludzkie oczekiwania.

Gospodarowanie jest to działanie ludzkie, mające na celu zaspokojenie potrzeb przy pomocy środków, których ilość/liczba jest ograniczona.

W celu prawidłowego funkcjonowania rynkowego systemu gospodarczego konieczne jest równoczesne zabezpieczenie trzech źródeł:

1. własności prywatnej;
2. wolnej wymiany;
3. konkurencji.

Ad. 1. Własność prywatna

Własność prywatna (łac. prioprietas) – najszersze, podstawowe prawo rzeczowe, pozwalające właścicielowi korzystać z rzeczy i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób.

Rozporządzanie własnością prywatną, z jednej strony umożliwia odniesienie korzyści, z drugiej strony zagrożone jest ryzykiem jej utraty lub zniszczenia. W ten sposób zachowana jest równowaga w gospodarowaniu.

Zgodnie ze spostrzeżeniem Miltona Friedmana: „Nikt nie wydaje cudzych pieniędzy tak ostrożnie, jak własnych”, dzięki powiązaniu, jakie wytwarza się pomiędzy człowiekiem a rzeczą poprzez własność, rzeczy wykorzystywane są tak wydajnie, jak tylko jest to możliwe w warunkach konkurencji.

(…) ludzkie gospodarowanie i własność mają wspólne ekonomiczne korzenie, ponieważ właściwą ich przyczyną jest istnienie dóbr, których dostępna liczba/ ilość jest mniejsza, niż związane z nimi ludzkie oczekiwania. W związku z tym własność, podobnie jak gospodarowanie, nie jest arbitralnym wynalazkiem, ale raczej jedynym możliwym – z praktycznego punktu widzenia – rozwiązaniem problemu, z którym z natury rzeczy musimy się mierzyć (C. Menger, Zasady ekonomii, Warszawa 2013, s. 96).

Ad. 2. Wolna wymiana

Nikt nigdy w długiej perspektywie nie posiada wszystkiego, czego potrzebuje. Mając jednak zabezpieczoną własność, ludzie mogą wymieniać między sobą określone dobra i usługi. Dokonując transakcji wymiany pomiędzy podmiotami, kształtuje się cena.

Unikalną cechą rynkowego systemu gospodarczego jest to, że może działa on najlepiej bez niczyjej pomocy. Nie ma centralnego planisty, który daje odpowiedzi na pytania: co, jak i dla kogo produkować.

Odpowiedzi na powyższe pytania nasuwają się same, poprzez ceny kształtowane w niekończącym się procesie wolnej wymiany. Wskazują one na to, co można lub co opłaca się w danym momencie kupić lub sprzedać.

Istnienie cen pieniężnych na środki produkcji pozwala przedsiębiorcom na dokonanie rachunku zysków i strat. Przedsiębiorstwo przynosi zysk, jeśli na sprzedaży swoich towarów zarabia więcej, niż wydaje na ich produkcję. Zysk informuje przedsiębiorcę, że wykorzystał on środki zgodnie z pragnieniami konsumentów, przekształcając surowce cenione przez konsumentów niżej, w produkty końcowe cenione przez nich wyżej (T. E. Woods Jr., Kościół a wolny rynek, Warszawa 2007, s. 52).

Działa niezawodne prawo popytu i podaży. Gdy popyt wzrasta przy ograniczonej podaży, cena rośnie. Wzrost ceny pobudza dostawców do zwiększenia podaży lub doprowadza do powstania nowych dostawców, gdy potencjał generowania podaży wśród obecnych na rynku jest już wyczerpany. Z upływem czasu dochodzi do zrównoważenia się popytu i podaży, a sytuacja ta znajduje odzwierciedlenie w tzw. cenie rynkowej.

Kształtowanie się ceny jest procesem dynamicznym, nigdy nieukończonym. Kupujący i sprzedający nieustannie porównują ceny na rynku. W odniesieniu do cen podejmowane są decyzje o określonych metodach produkcji i sposobach świadczenia usług.

Wysoka cena informuje wszystkich uczestników rynku o konieczności oszczędnego gospodarowania danym dobrem. Ponadto jest zachętą dla podmiotów mających niewykorzystany potencjał gospodarczy, aby inwestować w te gałęzie gospodarki, gdzie istnieją niedobory ujawniające się właśnie poprzez wysoką cenę.

Ad. 3. Konkurencja

Zapewnienie konkurencji polega na faktycznym umożliwieniu nieskończonej liczbie podmiotów uczestniczenia w nieskończonej ilości transakcji wymiany dóbr i usług.

Konkurencja ze swej natury może przybierać różne formy, włącznie z zastosowaniem przemocy. Stąd nieodzowne jest w systemie gospodarki rynkowej ujarzmienie przemocy poprzez zorganizowanie jej w ramach podmiotu nazywanego „państwem”. Jego celem jest zabezpieczenie prostego, stabilnego i skutecznego systemu prawa, w ramach którego odbywa się interakcja podmiotów gospodarujących.

Korzyści płynące z rywalizacji między konkurującymi podmiotami:

• dobra i usługi, dostarczane są w danym miejscu i czasie w optymalnej ilości, ponieważ jeśli wytwórca/dostawca nie zaspokoi potrzeb konsumentów, uczynią to jego konkurenci, a on sam poniesie stratę;
• ograniczone zasoby dóbr są chronione poprzez dążenie wytwórców/dostawców do osiągnięcia maksymalnej wydajności gospodarowania.

3. Podsumowanie

Gospodarka rynkowa jest systemem o bardzo dużej elastyczności. W największym uproszczeniu polega ona na nieskrępowanej (wolnej) grze popytu i podaży, w celu umożliwienia najwydajniejszego zaspokojenia potrzeb ludzi. Jej wydajność jest tym większa, im bardziej rzeczywistymi są własność prywatna, wolna wymiana oraz konkurencja, celowo nazwane „źródłami” gospodarki rynkowej. Elastyczność polega na tym, że nawet cząstkowe urzeczywistnienie „źródeł” powoduje istotne zmiany w otoczeniu. Bardzo wyraźnym przykładem takiego stanu rzeczy jest najnowsza historia Polski. W sytuacji, gdy niemal wszystkie dziedziny życia gospodarczego zdominowane były przez centralnego planistę (monopolistę) w postaci partii, posługującej się aparatem państwa, brakowało nawet żywności, która reglamentowana była za pomocą systemu kartek. Wraz ze stopniowym urzeczywistnianiem „źródeł” w poszczególnych gałęziach gospodarki, niedobory wypierane są przez obfitość. Niestety tam, gdzie uporczywie próbuje się utrzymywać wpływ monopolisty, np. edukacja, niska jakość i niedobory wyraźnie potwierdzają słuszność powyższych rozważań.

„Siedem spostrzeżeń” Miltona Friedmana:

• Cięcie podatków jest zawsze dobre. W każdych warunkach, pod dowolnym pretekstem, z dowolnego powodu i zawsze się da.
• Tam, gdzie właścicielem są wszyscy, tam nie ma właściciela.
• Jeżeli 90% ludzi zgadza się samo opodatkować, żeby pomóc 10% biednych, to nie jest to samo, co 80% zgadzających się opodatkować 10% najbogatszych, żeby pomóc 10% najbiedniejszych. Pierwsze jest głupie, a drugie nieetyczne.
• Jeżeli rząd będzie zarządzał Saharą, to za pięć lat na pustyni zabraknie piachu.
• Nie ma transakcji, dopóki wszystkim stronom się to nie opłaca – to jedyna prawda o wolnym rynku.
• Nikt nie wydaje cudzych pieniędzy tak ostrożnie, jak własnych.
• Inflacja to opodatkowanie bez ustawy podatkowej.

1. Na ile w branży, w której gospodarujesz, dostrzegasz czystość źródeł (własność, wolna wymiana, konkurencja) gospodarki rynkowej?
2. Jakie jest Twoje nastawienie względem umacniania się własności w Twoim otoczeniu? Widzisz to jako zagrożenie (np. dla monopolu, który posiadasz) czy szansę na większą ilość relacji gospodarczych?

Przeczytaj:

• Leon XIII, encyklika Rerum novarum
• Jan Paweł II, encyklika Centesimus annus
• Carl Menger, Zasady ekonomii
• Ludwig von Mises, Teoria pieniądza i kredytu
• Ludwig von Mises, Kalkulacja ekonomiczna w socjalizmie
• Ludwig von Mises, Liberalizm w tradycji klasycznej
• Thomas E. Woods Jr., Kościół a wolny rynek
• Stanisław Michalkiewicz, Dobry „zły” liberalizm

ARKUSZ PRACY DO OSOBISTEGO ROZWOJU

Przygotowany arkusz pracy pomoże w cotygodniowej pracy osobistej.

Pobierz PDF, wydrukuj, wypełnij.

• Czy Twoi pracownicy są świadomi faktu, że nie mają możliwości w 100% swobodnie korzystać z wypracowanego przez siebie wynagrodzenia?
• Czy wyjaśniasz swoim pracownikom jakiego rzędu są to kwoty? Czy w prowadzonym przez Ciebie przedsiębiorstwie przestrzegasz wskazań zawartych w encyklice Rerum novarum w numerach 16-17?
• Rozważyć zorganizowanie spotkania wszystkich Twoich współpracowników w ramach przedsiębiorstwa, aby wspólnie szukać sposobów na wdrożenie wskazań zawartych w encyklice Rerum novarum w numerach 16-17?
• Jak chronisz swoją własność?
• Czy dzielisz się swoją własnością, tak aby przynosiła ona korzyść nie tylko Tobie?