Praca ludzka ma charakter społeczny. Przedsiębiorstwo ma zatem charakter wspólnoty pracy. Występują w nim na ogół dwie grupy ludzi: pracodawcy i właściciele oraz pracownicy. Relacje pomiędzy tymi grupami są kreowane przez pracodawców. Stąd portret pracodawcy ma wyraźne rysy w ujęciu społecznego nauczania.

Papież Leon XIII (1878-1903)

W przełomowej dla społecznego nauczania Kościoła encyklice Rerum novarum (1891 r.) Leon XIII akcentuje obowiązki pracodawców wobec pracowników. Podstawą i priorytetową cechą pracodawców to sprawiedliwość wobec pracowników. Dotyczy ona troski pracodawców o fizyczne, religijne i duchowe potrzeby pracowników, co wypływa z godności człowieka. Dlatego pracownik nie może być uważany za narzędzie zysku. Szacunek dla osoby ludzkiej domaga się sprawiedliwego podziału pracy zgodnie z możliwościami wieku i płci pracowników. Spomiędzy wszystkich obowiązków pracodawcy najważniejsze jest ustalenie słusznej płacy, żeby każdemu oddać to, co mu się należy. Ojciec Święty skandalem nazywa zatrzymanie płacy pracownikom. Optując za kapitalistyczną formą ustroju gospodarczego, Leon XIII opiera ją na współpracy klas: pracodawców (kapitalistów) i pracowników (proletariatu). Pracodawcy są odpowiedzialni za wspólnotę i dlatego wymagania papieża przesuwają się ze sprawiedliwości społecznej do miłości chrześcijańskiej. Poucza, że otrzymawszy dary i większą obfitość dóbr, tak fizycznych, jak i duchowych, należy je używać ku własnemu doskonaleniu, a także ku pożytkowi drugich.

Leon XIII formułuje to w precyzyjnych słowach, cytując św. Grzegorza Wielkiego: „Kto ma zdolności, niech się nie lubuje w milczeniu, mając nadmiar bogactw, niech się strzeże zamykania miłosierdzia w głębi duszy, kto zaś talent kierowania posiada, nich jego użytki dzieli z bliźnimi”. Prawdziwa godności człowieka i wyższość pracodawcy zasadza się na cnotach, a nagrodą za nie to szczęście. Pracodawcy i pracownicy winni być związani przyjaźnią i zbrataniem, bowiem wszyscy są stworzeni przez wspólnego Ojca Boga, wszyscy dążą do tego samego celu, do Boga, wszyscy są równi, odkupieni przez Chrystusa i podniesieni do dzieci Bożych. Wszystkie więc dary, dobra i łaski należą do całego rodzaju ludzkiego.

Celem Rerum novarum jest określenie obowiązków tych, którzy „mienie przynoszą” i którzy „pracę przynoszą” Według papieża źródłem prawa własności jest służenie wspólnemu dobru przez posiadacza, który udoskonala swój majątek i troszczy się o pracowników. Zatem pracodawcy i robotnicy potrzebują się nawzajem i tworzyć winni harmonijną całość. Optując za własnością prywatną, wskazuje Ojciec Święty na niecierpiące zwłoki reformy. Powinny one objąć:

– powoływanie zrzeszeń pracowniczych;

– ustalanie słusznego poziomu płac;

– troszczenie się o godność i życie duchowe pracowników.

Leon XIII zajmuje się wyrównywaniem dysproporcji w sprawowaniu władzy między pracodawcami i pracownikami, wyrównywaniem dysproporcji w rozdziale dóbr, określa wzajemne obowiązki kapitału i pracy celem poszanowania praw.