Marta Karaś

„Do lata, do lata piechotą będę szła…”, śpiewała swego czasu polska wokalistka Beata Kozidrak. Lato nadeszło, a wraz z nim odpoczynek, wyjazdy, urlopy, wczasy pod gruszą i nie tylko. Jak docenić i właściwie wykorzystać czas wolny od pracy? Jak zachować dobrą kondycję psychiczną i fizyczną przez cały rok, nie tylko latem? Jak regenerować swe siły po stresującej pracy?

Odpowiedzi na te pytania można sprowadzić do jednej rady: doceńmy czas i nauczmy się go efektywnie wykorzystywać. I to nie tylko podczas urlopu, ale także w święta, w weekendy i inne dni i godziny wolne od pracy. Dobrze spożytkowany czas wolny oddziałuje istotnie na efektywność naszego funkcjonowania w organizacji. Wszelkie badania wpływu form spędzania wolnego czasu na wydajność pracy potwierdziły zależność między tymi dwiema dziedzinami życia. Szczególny wpływ na funkcjonowanie zawodowe pracowników ma życie rodzinne i kulturalne. Im lepiej zaspokojone potrzeby psychiczne w tych aspektach, tym większa efektywność w sferze zawodowej.

Przyjrzymy się potrzebom, jakie są zaspokajane w czasie wolnym. Co sprzyja zdrowiu psychicznemu i w konsekwencji większej efektywności w miejscu pracy? Sprawa jest o tyle ważna, że dobry pracownik to zdrowy pracownik – zarówno psychicznie, jak i fizycznie. Jest on kapitałem przedsiębiorstwa, a inwestycja w jego zdrowie jest inwestycją w całą firmę. Inwestycja w kadry to np. tytuł jednego z projektów unijnych, skierowanych do małych i średnich przedsiębiorstw. Dotyczy on strategicznego zarządzania zasobami ludzkimi i naciskiem na budowanie strategii personalnej. Dobry pracodawca dostrzega wszystkie potrzeby pracownika.

W czasie wolnym zaspokajamy cały wachlarz potrzeb ludzkich: estetyczne, poznawcze, twórczości, rozrywki. Niebagatelne znaczenie w spędzaniu go ma aspekt społeczny, wspólnotowy – zaspokaja to naszą potrzebę afiliacji, czyli przynależności do rozmaitych grup społecznych, potrzebę akceptacji i wsparcia. Większość potrzeb indywidualnych jest zaspokajana w życiu rodzinnym i kulturalnym. Poprzez spędzanie czasu z najbliższymi osobami realizuje się potrzeby wsparcia, akceptacji, miłości, szacunku, afiliacji. Ich realizacja jest niezbędna do zachowania higieny psychicznej i właściwego funkcjonowania każdego człowieka. Większość z nas pragnie być kochanymi bezwarunkowo, niezależnie od np. swoich osiągnięć, oraz przynależeć do kogoś. Sedno tego pragnienia dobrze odzwierciedlają słowa niemieckiego dramatopisarza i poety Friedricha Hebbela, który mówił: „Pragniemy być kochani brutto – nie netto”. Do realizacji tej potrzeby w pracy raczej nie ma warunków, dlatego tak ważne jest, aby nie zaniedbywać swojego życia rodzinnego. Rodzina jest tym przyjaznym, bezpiecznym środowiskiem, w którym można się podzielić swoimi sukcesami, osiągnięciami, ale i niepowodzeniami, otrzymać wsparcie. Rodzina działa motywująco, stymulująco na człowieka. Im lepiej zaspokojone potrzeby wsparcia, akceptacji, miłości poprzez kontakt z bliskimi, tym większy zapał i wysiłek włożony w pracę, a co za tym idzie – większa jej efektywność. Różne są formy spędzania czasu wolnego i zacieśniania więzi z rodziną: wspólne spacery, rozmowy, familijne spotkania, wspólne prace domowe.

Następny aspekt pozytywnie wpływający na higienę psychiczną człowieka to szeroko rozumiany kontakt z kulturą. Kultura, czyli świadome przetwarzanie natury dla dobra człowieka jest tym, co gatunek ludzki konstytuuje, zdecydowanie odróżnia od zwierzęcych form życia. Człowiek do prawidłowego rozwoju potrzebuje uczestnictwa w kulturze, zarówno współtworząc ją, jak i korzystając z jej owoców. Dzięki korzystaniu z jej zróżnicowanych dóbr i obcowaniu w czasie wolnym z jej pięknem istota ludzka zaspokaja swoje potrzeby estetyczne. Daje mu to możliwość głębokich przeżyć, wzruszeń, co z kolei pozytywnie wpływa na jego samopoczucie, a w efekcie na zaangażowanie w pracę. Gdy człowiek na chwilę zatrzyma się, zastanowi nad pięknem, ma okazję podelektować się utworem, wartościowym filmem, krajobrazem, to poszerza swoje horyzonty. Można powiedzieć, że odkrywa na nowo sens swojego życia, swojej pracy, działania.

Jak pisał Jan Paweł II w swoim Tryptyku rzymskim:

„Zatrzymaj się, to przemijanie ma sens… ma sens… ma sens… ma sens…”

„Zewsząd stworzenie mówi świata
cichością swoją i milczeniem
potok się w zbocze góry wplata
góra się wplata w sens istnienia”(Tu es Petrus)

Poprzez uczestnictwo w życiu kulturalnym realizuje się potrzeby poznawcze, estetyczne, wrażeń, które niezaspokojone mogą rodzić poczucie pustki, stagnacji, zniechęcenia. Człowiek to nie komputer, który włączony do sieci nie stawia oporu przez kilkanaście godzin, nie potrzebuje przerwy, wolnego weekendu. Wyjście do kina, do teatru czy na koncert daje pracownikowi poczucie zadowolenia i odprężenia po stresującym dniu, a zarazem działa jak zastrzyk energii do dalszej pracy. Dobrze spędzony czas wolny od pracy jest naszym sprzymierzeńcem, a nie wrogiem, który w pracy przeszkadza. Umiejętnie wykorzystana przerwa w obowiązkach zawodowych nie jest na pewno czasem straconym! A tak niestety uważa wielu menedżerów, którzy nie robiąc przez krótki czas czegoś związanego z działalnością zawodową, już mają poczucie winy.

Praca jest jednym ze źródeł stresu zarówno w jego wymiarze psychicznym, jak i fizycznym. Aby zachować pełną kondycję przez cały rok, należy dostosować rodzaj wypoczynku do rodzaju zmęczenia psychicznego i fizycznego. Na tym właśnie polega umiejętne spędzanie czasu wolnego. Nie bez przyczyny mówi się o sztuce wypoczynku, ponieważ prawidłowy wypoczynek wymaga od człowieka znajomości pewnych reguł rządzących psychiką i kreatywnego korzystania z nich. I tak:
• po nerwowej pracy, podczas której mózg znajdował się stale w stanie napięcia, konieczne jest, aby w wypoczynku przeważał czynnik spokoju i rytmu;
• wypoczynek po pracy monotonnej powinien zawierać w sobie różnorodne elementy;
• jeżeli w pracy trzeba często przechodzić od jednych czynności do drugich, lepiej będzie wypoczywać, mając rytm wypoczynku ściśle uregulowany.

Prawidłowy wypoczynek zarówno latem, jak i w ciągu całego roku jest najprostszym sposobem na regenerację zasobów wewnętrznych po pracy, a tym samym dbania o swoją kondycję psychofizyczną, bo dobry pracownik to przede wszystkim zdrowy pracownik.

_________
Marta Karaś – absolwentka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Psycholog, trener i terapeuta. Sympatyk Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Psychologów, prowadzi autorskie zajęcia z choreoterapii, relaksacji i profilaktyki stresu.