recenzja książki Elżbiety Sujak

Książka Elżbiety Sujak, lekarza psychiatry, neurologa, a nade wszystko praktyka – osoby od wielu lat prowadzącej kursy psychologii komunikacji, zwięźle prezentuje podstawy, logikę, czy też filozofię psychologii komunikacji. Zasadza się przy tym na solidnych i przejrzystych podstawach teoretycznych. Inaczej niż wiele kierunków psychologii (choćby psychoanaliza) czy szkół terapeutycznych, koncentrujących się na diagnostyce osobowości i w jej strukturach upatrujących zasadnicze przyczyny udanego życia, czy też powodzenia lub fiaska relacji międzyludzkich, psychologia komunikacji umiejscawia swój punkt ciężkości w sposobie i rodzaju komunikacji międzyosobowej. Jej zdaniem, to sam proces komunikacji może istotnie przyczynić się do udanego życia jak i do polepszenia jakości tego, co rozgrywa się w pomiędzy ludźmi.

Inną z podstawowych tez prezentowanej tu pozycji jest twierdzenie, iż nie można nie komunikować. Nie tylko to, co mówimy, ale także to, czego i dlaczego nie mówimy, jak też barwa naszego głosu, a nawet określony sposób ubierania się są rodzajami wysyłanych przez nas komunikatów. Wszystkie te sygnały, zarówno słowne jak i bezsłowne, świadomie zamierzone i niezamierzone narażone są na niewłaściwe, zdeformowane odczytanie. Dlatego też tłumaczy autorka: „Aby zostać zrozumianym, trzeba być zrozumiałym, to znaczy nie tylko starannie dobierać słowa, ale także zadbać o spójność elementów słownych i bezsłownych komunikatu.” (s. 13) Nie oznacza to jednak nieustannej, a przez to zarówno niemożliwej jak i sztucznej, kontroli naszych komunikatów, lecz jedynie połączenie bycia autentycznym z odpowiednią, tzn. adekwatną do sytuacji reakcją na drugiego człowieka. Takie, nacechowane szacunkiem do innych i otwartością wobec nich zachowanie opiera się na innej regule psychologii komunikacji, a mianowicie na zasadzie odrębności, głoszącej: „ja jestem ja, ty jesteś ty, ja nie jestem ty, ty nie jesteś ja” (s. 19). Pozwala ona drugiemu człowiekowi być sobą, nie sprowadzając go do jakiejś wypracowanej przez nas wcześniej kategorii ludzi.

Te teoretyczne zasady, obok innych, takich jak bezwarunkowa akceptacja drugiego, aktywne słuchanie rozmówcy, czy też poczwórna treść każdej wypowiedzi (warstwa rzeczowa, ujawnienie siebie, relacja z rozmówcą i apel) stanowią fundament metodyki tego kierunku psychologii. Choć w założeniu kierunek ten jest zainteresowany przede wszystkim charakterem ludzkiej komunikacji, to ona sama jednak odsłania inne, głębsze pokłady ludzkiej duszy. I stąd prezentowana tu pozycja dotyka różnorodnych procesów ludzkiej psychiki, opisując tak istotne jej elementy jak hierarchia potrzeb ludzkich, „ja” realne i „ja” idealne, czy też zawierające w sobie treści poznawcze uczucia.

Chociaż ABC psychologii komunikacji zdaje się zakładać, iż najbardziej praktyczna jest dobra teoria, na teorii jednak nie poprzestaje, dotyka bowiem praktycznego wymiaru komunikacji, tzn. potrzeby codziennego kształtowania i pielęgnowania kontaktów międzyludzkich, by na trwale stały się one autentyczne i owocne. A co ważniejsze, czyni to w sposób bardzo przystępny, odwołując się do konkretnych zadań życiowych i aspektów codzienności znanych każdemu nazbyt dobrze. Należą do nich np. konieczność, wiele nas kosztujących, kontaktów z ludźmi „trudnymi”, uwzględnianie i odróżnianie tego, co się mówi od tego jak się mówi, spotykana często w miejscu pracy manipulacja, czy też nacechowane szacunkiem i stawianiem granic udane wychowywanie dzieci.

Będąc zaprzeczeniem akademickiej dyskusji psychologicznych problemów, omawiana tu pozycja nie tylko informuje, ale interesująco uczy, jak funkcjonuje ludzka psychika, jakie jej prawa muszą być uwzględnione w świadomie kształtowanym życiu i jak nie będąc wykształconym psychologiem owocnie korzystać z doświadczeń tej dziedziny wiedzy. Właśnie trzeźwy stosunek do rzeczywistości czyni z omawianej tu pracy książkę mądrą, gdyż wyrastającą z doświadczenia. Realizm prezentowanej tu pozycji wyraża się w zaprzeczeniu tezie o istnieniu prostych i wręcz automatycznie działających „dobrych rad”. Istnieją wprawdzie dobre rady, jednak kosztują one zarówno sporo wysiłku i wymagają świadomego zaangażowania się osoby pragnącej iść za ich wskazaniami.

Zachęcając do lektury tej ważnej na polskim rynku pozycji, pragnę zakończyć słowami wziętymi z jej Wprowadzenia: „Psychologia komunikacji wypracowała bardzo skuteczne narzędzia do pielęgnowania więzi, które warto poznać i nauczyć się nimi posługiwać. I temu właśnie ma służyć ta książka, zawierająca doświadczenia i program stanowiący przez wiele lat materiał prowadzonych przeze mnie «warsztatów», które teraz mam odwagę nazwać warsztatami miłości bliźniego w codzienności życia.” (s. 9)

Henryk Machoń

 

____________
Elżbieta Sujak,
ABC psychologii komunikacji,
Wydawnictwo WAM, Kraków 2006